Zaparcia- częsty (i wstydliwy) problem małych i dużych
Bardzo częstym problemem z jakim zgłaszają się do mnie jako pediatry rodzice ze swoimi dziećmi są zaparcia. Okresowo zaburzenie to występuje u nawet co trzeciego dziecka. Jest to więc bardzo powszechny problem.
Zaparcia dotyczą też bardzo często i osób dorosłych. Jednak w tej grupie pacjentów- jest to problem często krępujący i rzadziej pacjenci poszukują pomocy profesjonalnej.
Dlatego zachęcam do poniższej lektury wszystkich, którzy zmagają się z zaparciem u swoich dzieci lub problem ten dotyczy ich osobiście.
Mam nadzieję, że poniższe porady pozwolą Wam cieszyć się lekkością na co dzień:)
Kiedy rozpoznajemy zaparcia?
O zaparciu mówimy, kiedy występują zbyt długie odstępy między wypróżnieniami, rzadziej niż 2 razy w tygodniu i/lub oddawanie stolców z dużym wysiłkiem.
Jakie są przyczyny zaparć?
Najczęstszą przyczyną zaparć u dzieci i młodzieży są zaburzenia czynnościowe/nawykowe, czyli nie mają one związku z żadną chorobą organiczną.
Jedynie około 5% zaparć ma podłoże organiczne (m.in. choroba Hirshsprunga, niedoczynność tarczycy, choroby układu nerwowego i mięśniowego, w tym mózgowe porażenie dziecięce, zespół Downa, a nawet alergia pokarmowa i celiakia). Rozszerzenie diagnostyki zaparcia stolca pod kątem schorzeń organicznych, powinno mieć miejsce minimum po 2 miesiącach nieskutecznej terapii farmakologicznej odpowiednimi dawkami leków.
Bardzo istotne jest zrozumienie natury zaparć czynnościowych.
Zaparcia czynnościowe pojawiają się najczęściej w takich okresach jak: przejście z karmienia piersią na mieszanki sztuczne, zaprzestanie zakładania pampersów, podjęcie zajęć w przedszkolu lub nauki szkolnej, lub związane są z innym stresującym wydarzeniem w życiu dziecka.
Oddawanie twardszych stolców łączy się często z bólem przy defekacji, a to powoduje dalsze wstrzymywanie stolca. Tworzy się tym sposobem błędne koło, które nasila problem.
Bardzo często łączy się problem zaparć z błędami dietetycznymi, z unikaniem warzyw, owoców, produktów bogatych w błonnik pokarmowy jak również ze zbyt małą ilością wypijanych płynów.
Co możesz zrobić?
Zawsze edukuję dokładnie rodziców, że przed włączeniem farmakoterapii w walce z zaparciami, warto najpierw zastosować metody naturalne. Przyjrzyjmy się nim dokładniej:
Błonnik pokarmowy
Podstawową poradą dietetyczną jaką udzielam osobom cierpiącym na zaparcia (bez względu na wiek) jest wprowadzenie tzw. diety bogatej w błonnik pokarmowy, tzw. diety bogatoresztkowej. Należy bezwzględnie uwzględniać błonnik w jadłospisie dziecka.
Zmniejszenie spożycia błonnika obecnie uważa się za główną przyczynę zaparć na świecie.
Błonnik zwiększa objętość mas kałowych, rozluźnia ich konsystencję i przyspiesza motorykę przewodu pokarmowego. Zalecane spożycie błonnika pokarmowego u dzieci wynosi około 0,5 g/kg masy ciała na dobę (maks. 35 g na dobę).
Gdzie możesz znaleźć błonnik pokarmowy?
Główne źródło błonnika pokarmowego stanowią rośliny w mniej lub bardziej przetworzonej formie.
Cennym źródłem błonnika są więc: produkty zbożowe (m.in. płatki, otręby, pieczywo razowe i pełnoziarniste, grube kasze), warzywa (m.in. brokuły, ziemniaki, buraki), rośliny strączkowe, owoce (zwłaszcza suszone, ale również owoce surowe np: jabłka, gruszki, śliwki, kiwi, cytrusy) oraz orzechy.
Bogatym źródłem błonnika są również surowce zawierające śluzy roślinne, wśród najbardziej znanych są nasiona babki płasznika i babki jajowatej (ich mieszanina spotykana jest w wielu produktach dostępnych w aptekach czy sklepach zielarskich). Cechuje je zdolność do chłonięcia wody, pod wpływem której zwiększają swoją objętość, stają się śliskie i ciągliwe.
Podobne właściwości mają również nasiona lnu, czyli siemię lniane.
Powyżej opisane nasiona zalewa się wodą, najlepiej wieczorem, żeby śluz miał możliwość uwolnić się do wody, a następnie nasiona można spożyć w całości dodając np. do jogurtu lub odcedzić nasiona i wypić tylko pozostały śluzowy "kisiel"(tę metodę polecam dzieciom młodszym).
Chciałam wspomniec również o moim osobistym niedawnym odkryciu- o nasionach chia, czyli nasionach szałwii hiszpańskiej. Są one coraz bardziej popularne w naszym kraju. Poza właściwościami doskonale regulującymi perystaltykę jelit zawierają one drogocenne kwasy tłuszczowe omega 3. Nasiona chia zawierają więcej kwasów omega-3 niż uchodzący za ich skarbnicę hodowlany łosoś atlantycki.
Warto zawsze pamiętać, aby posiłki bogate w błonnik spożywać z odpowiednio dużą ilością płynów, w przeciwnym bowiem razie można uzyskać efekt zaparcia.
U dzieci unikających błonnika w diecie często proponuję gotowe preparaty zawierające błonnik (np.Petynki, Otrębuski, Jeliton, Błonnik– tabletki lub proszek, Dicoman czy Fibraxine).
Obfite pojenie
Zwróć szczególną uwagę na objętość płynów w diecie.
Zbyt mała objętość wypijanych płynów to obok niedostatecznej ilości spożywanego błonnika główna przyczyna zaparć.
Pijemy wodę niegazowaną, słabą herbatę, również ziołową ( rumianek, mięta, koper włoski- ten w ograniczonej ilości), rozcieńczone soki, kompoty, najlepiej z owoców suszonych. Unikamy napojów gazowanych i obficie dosładzanych.
Produkty zapierające
Zawsze zwracam również uwagę na produkty w diecie, które mogą nasilać problem z zaparciami.
Unikajmy: bananów, ryżu, gotowanej marchwi, borówek, białego pieczywa, ciastek, czekolady, kakao, produktów przetworzonych.
Poniżej przedstawię Wam kilka porad, które udzielam swoim pacjentom:
1 lub pół łyżeczki (w zależności od wieku dziecka) mielonego siemienia lnianego wymieszaj z letnim napojem/jogurtem, kiedy utworzy się śluz- podaj dziecku na noc lub 2 x dziennie.
Nasiona chia około 1 łyżeczki dziennie (lub pół u mniejszych dzieci) zmieszaj z jogurtem, musem owocowym, zupą itp. Odczekaj aż powstanie “galaretka” i smacznego:)
Śliwki suszone 1-2 x dz.: Około 5 śliwek suszonych zalej wrzątkiem rano- wieczorem wypij powstały sok i zjedz owoce (można je zmiksować np. z jogurtem). Zalej kolejną porcję na noc i spożyj rano.
Kiwi codziennie, papaja co kilka dni.
Kefiry, jogurty codziennie
Pamiętaj również o aktywności fizycznej. Ruch doskonale pobudza perystaltykę
Własne doświadczenia z okresu ciąży
Osobiście przetestowałam nasiona chia w trakcie ciąży, kiedy to i ja zmagałam się z zaparciami. Konsekwentnie piłam na noc łyżeczkę zamoczonych wcześniej nasion w mleku, jogurcie lub innym napoju.
Ponadto muszę podzielić się z Wami moim drugim odkryciem- papają. Podróżując w różne zakątki świata, zauważyłam czym zaparcia leczą mieszkańcy krajów tropikalnych- właśnie papają. Ten pyszny owoc, coraz bardziej popularny i w naszym kraju, ma wspaniałe właściwości lecznicze: pobudzajace trawienie i perystaltykę jelit. Właściwości te wynikają z obecności kilku enzymów, w tym papainy, podobnej w swym składzie do ludzkiej pepsyny (jest to enzym wstępnie trawiący białka).
Zajadając się pyszną papają i popijając codziennie nasiona chia, w sposób naturalny raz na zawsze pozbyłam się zaparć w okresie ciąży i mogłam cieszyć się lekkością, pomimo dużego już ciążowego brzuszka:)
Trening wypróżnień
Zawsze zalecam rodzicom, których dzieci cierpią na zaparcia, by wprowadzili konsekwentnie tzw. trening wypróżnień.
Trening wypróżnień polega na zachęcaniu dziecka do siadania na nocniku/toalecie 5-10 minut po posiłkach, minimum 1-2 razy dziennie.
Po posiłkach jest bowiem najżywszy odruch żołądkowo-okrężniczy, co czyni próby defekacji bardziej skutecznymi.
Trening ten ma na celu przyzwyczajanie dzieci do regularnego rytmu oddawania stolca i wzmocnienie naturalnych odruchów wywołujących potrzebę oddania stolca po spożyciu posiłku.
Starajmy się tak uregulować ten rytm, by parcie pojawiało się w porach dnia, kiedy dziecko jest w domu (najlepiej po obiedzie lub po kolacji).
Wielu autorów zaleca nagradzanie dziecka w różnych formach po skutecznym wypróżnieniu. Mogą to być brawa, wielki całus, może to być pochwała, kolorowanie obrazków, wyklejanie, czytanie bajki itp. (zachęcam zawsze do kreatywnego nagradzania dzieci unikając nagradzania słodyczami czy innymi niezdrowymi przekąskami)
Zawsze polecam również prowadzenie przez rodziców tzw. dzienniczka wypróżnie, który pozwala lepiej śledzić postępy dziecka w regulacji wypróżnień, a mnie jako lekarzowi lepiej dopasować farmakoterapię.
Metody lecznicze
Jeśli powyżej opisane metody niefarmakologiczne, pomimo konsekwencji w ich stosowaniu, nie przyniosą efektu, można rozważyć leczenie farmakologiczne. Jednak w tym momencie zawsze zalecam konsultację z lekarzem, by to on wprowadził i monitorował leczenie.
W leczeniu zaparć stosuje się wiele leków:
Najłagodniejszym środkiem farmakologicznym jaki warto wdrożyć w pierwszej kolejności jest probiotyk.
Możesz go włączyć bez konsultacji z lekarzem. Oczywiście miej proszę na uwadze, iż jogurty i kefiry w diecie dziecka powinny gościć codziennie, niezależnie od tego, czy podasz probiotyk czy nie.
By opróżnić odbytnicę z dużej ilości zalegających mas kałowych doraźnie można podać czopek glicerynowy lub zastosować wlewkę doodbytniczą.
Możesz użyć mieszanki fosforanowej (Enema) lub, co preferuję zawsze w pierwszej kolejność- naturalną wlewka z kompleksem miodów i polisacharydów z aloesu i ślazu dzikiego (preparat Melilax).
W celu zapobiegania zalegania stolca w jelitach można rozważyć: syrop Laktulozę (można ją już stosować u niemowląt) lub makrogole (preparat Forlax lub Dicopeg Junior >6msc ż.)
Laktuloza jak i preparaty makrogoli są dobrze tolerowane przez dzieci i obecnie są w standardzie postępowania leczenia zaparć w tej grupie wiekowej.
Po około 2 miesiącach unormowania wypróżnień stopniowo redukuje się dawki leków.
Dawniej dość powszechnie, również w grupie pediatrycznej, stosowano środki drażniące i często rozleniwiające jelita w przewlekłym stosowaniu, np. parafinę płynną, sól gorzką (siarczan magnezu), bisakodyl lub sennozydy.
Obecnie nie rekomendujemy parafiny płynnej, soli gorzkiej, bisakodylu oraz sennozydów w leczeniu zaparć u dzieci.
Do rozważenia jest ich użycie w starszej grupie pacjentów, z zastrzeżeniem, że leków tych nie powinno się stosować dłużej niż 2 tygodnie i tylko jako leczenie doraźne.
W razie braku efektu powyższego leczenia rozważam czasem grupę leków Trimebutyny (np. Debridat lub Tribux). Jest to grupa leków często z powodzeniem stosowana w leczeniu zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego.
U wybranej grupy pacjentów mogą przynieść efekt leki z kompleksem enzymów trawiennych (np. DPE Complex).
Zawsze powtarzam, że leczenie zaparcia jest procesem długotrwałym i wymaga ze strony pacjenta jak i rodziców dużo cierpliwości i konsekwencji w przyjmowaniu leków oraz przestrzeganiu zaleceń dietetycznych.
W powyższym poście starałam się w sposób przejrzysty, ale i merytoryczny przekazać Wam wskazówki jak radzić sobie z zaparciami dotykającymi dzieci jak i osób dorosłych. Proszę mieć na uwadze, że problem wypróżnień w grupie niemowląt może mieć zupełnie inne przyczyny, postępowanie wiec jest odmienne i nie zostało objęte w tym opracowaniu. Ponadto problem zaparć niemowląt zawsze musi być skonsultowany z pediatrą.
Drodzy Czytelnicy, jestem świadoma jak powszechnym problemem są zaparcia, w każdej grupie wiekowej. Niezmiernie często przychodzą do mnie zatroskani rodzice, bo ich dziecko ma “problem z kupką”. Problem ten staje się problemem całej rodziny, generując stres i zaangażowanie najbliższych. Nie przesadnie można powiedzieć, że zaparcia odbierają radość i lekkość codziennego życia.
Mam nadzieję, że dzięki powyższym wskazówkom Wasze dzieci będą mogły ponownie cieszyć się tą lekkością na co dzień:)
I już teraz zapraszam do śledzenia moich kolejnych postów.
Zachęcam też do pozostawiania komentarzy.
Jeśli macie jakieś pomysły, sugestie co do kolejnych postów- piszcie śmiało:)
* Treści zawarte w blogu mają funkcję edukacyjną i nie mogą zastąpić osobistego kontaktu z lekarzem.