Boli ucho, boli... ostre zapalenie ucha środkowego
Bardzo często przychodzą do mnie zaniepokojeni rodzice, których dzieci cierpią, często gorączkują, czasem wymiotuja, nie chcą jeść. Starsze dzieci mówią, że boli bardzo ucho, młodsze- niestety nie potrafią tego przekazać więc przeokropnie płaczą. Często rozpoznaniem jest właśnie ostre zapalenie ucha środkowego (w artykule będę używać skrótu-OZUŚ).
Jako że infekcja ta jest drugim co do częstości zakażeniem niemowląt i małych dzieci, postanowiłam napisać ten post. Chcę w nim wyedukowac Was Drodzy Rodzice, byście zrozumieli czym jest ta powszechna choroba i byście wiedzieli jak reagować w przypadku jej pierwszych objawów.
Dlaczego zazwyczaj chorują małe dzieci?
Szczyt zapadalności przypada między 6. a 24. miesiącem życia dziecka, znacznie rzadziej chorują dzieci po 5. roku życia.
Dlaczego?
Tak częsta zachorowalność na OZUŚ u małych dzieci wynika najczęściej z uwarunkowań anatomicznych- krótka, szeroka i poziomo położona trąbka słuchowa sprzyja zakażeniom ucha środkowego.
Przerośnięty trzeci migdał, tak często rozpoznawany laryngologicznie u małych dzieci, może blokować drożność trąbki słuchowej i przyczyniać się do rozwoju OZUŚ.
Kolejnym znanym czynnikiem sprzyjającym zachorowaniu jest niedojrzałości układu odpornościowego u tak małych dzieci.
Badania pokazują, że zbyt długie używanie przez dzieci smoczków przyczynia się do rozwoju OZUŚ.
Brak karmienia piersią lub karmienie niemowląt w pozycji poziomej, bez wsparcia główki dziecka na uniesionym przedramieniu, również zwiększają ryzyko zachorowania.
Również narażenie na częste, nawracające infekcje kataralne w tej grupie wiekowej nie są obojętne dla rozwoju infekcji usznej. Nie bez powodu częściej zachorowania na OZUŚ dotyczą dzieci żłobkowych, przedszkolnych lub tych, które posiadają rodzeństwo przedszkolne.
W pierwszych 2 latach życia prawie co trzecia infekcja wirusowa górnych dróg oddechowych zostaje powikłana przez ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ).
Bardzo często rodzice mówią: “był katar kilka dni, a tu nagle ten ból ucha, ta gorączka”. To dość typowy wywiad- wirusowa infekcja kataralna bardzo często poprzedza rozwój OZUŚ.
Obrzęk zapalny błony śluzowej towarzyszący infekcji kataralnej zamyka cieśń, najwęższą część trąbki słuchowej, uniemożliwiając drenaż jamy bębenkowej, co sprzyja gromadzeniu się wysięku w jamie bębenkowej i rozwojowi zakażenia.
Objawy ostrego zapalenia ucha środkowego.
Rodzice zazwyczaj relacjonują mi, iż u ich dziecka, pojawił się nagły, bardzo silny ból ucha. Często ból ten wybudzał dziecko w nocy. Typowo w OZUŚ ból nasila się właśnie w pozycji leżącej.
U niemowląt choroba może objawiać się niecharakterystycznie, jako niepokój, nasilony płacz, często nie do ukojenia, niechęć do ssania lub brak apetytu, czasami pojawiają się też wymioty.
Zazwyczaj bólowi towarzyszy gorączka.
Dla potwierdzenia tego co pisałam powyżej, wywiad zwykle ujawnia infekcję kataralną poprzedzającą ból ucha.
Małe dziecko reaguje krzykiem w trakcie uciśnięcia skrawka ucha chorego.
Zawsze pouczam rodziców, że sami mogą przesiewowo wykonać takie badanie. Jeśli dziecko zareaguje nasileniem krzyku przy takim ucisku- prawdopodobieństwo OZUŚ jest znaczne.
Zawsze podejrzenie zapalenia ucha środkowego musi być potwierdzone dokładnym badaniem otoskopowym przez pediatrę lub laryngologa. Obraz błony bębenkowej jest dość typowy dla choroby, jest ona uwypuklona i zaczerwieniona.
Rodzice, których dzieci przebyły już raz OZUŚ często potrafią rozpoznać kolejne zachorowanie.
A warto wiedzieć, że:
Dziecko, które po raz pierwszy zachoruje na OZUŚ we wczesnym okresie życia (najczęściej do 2. r.ż.), obarczone jest większym ryzykiem kolejnego zachorowania.
Strach przed perforacją błony bębenkowej.
Często przychodzą do mnie spanikowani, przerażeni wprost rodzice- “bo z ucha ich dziecka wycieka ropa”.
Zawsze tłumaczę, że niekiedy w przebiegu OZUŚ może dojść do perforacji czyli pęknięcia błony bębenkowej.
W przebiegu infekcji zwiększone ciśnienie w jamie ucha środkowego może doprowadzić do spontanicznego pęknięcia błony bębenkowej.
Najczęściej w takiej sytuacji uwidacznia się właśnie wyciek treści surowiczej lub ropnej z ucha. Budzi to zawsze ogromny strach wśród rodziców.
Zawsze tłumaczę, że perforacja błony bębenkowej jest dość częstym zjawiskiem w przebiegu OZUŚ i najczęściej goi się u dzieci samoistnie w ciągu kilku dni, bez żadnych niekorzystnych następstw.
Wyciek z ucha utrzymujący się powyżej 7 dni jest wskazaniem do konsultacji laryngologicznej.
Leczenie OZUŚ- nie zawsze od razu antybiotyk.
Z uwagi na fakt, iż ostre zapalenie ucha środkowego często ma etiologię wirusową oraz ma tendencję do samoistnego ustępowania leczenie jest głównie objawowe.
Wg. aktualnych wytycznych u dzieci powyżej 1. r.ż. leczenie objawowe można stosować bezpiecznie do 72 godzin, co w polskim piśmiennictwie nazwane zostało „czujnym wyczekiwaniem” (ang. watchful waiting).
Co powinieneś zrobić w tej sytuacji:
Walcz z bólem i gorączką.
W tym celu dzieciom zwykle podaje się ibuprofen.
Zawsze tłumaczę rodzicom, że:
Ibuprofen to lek, który poza działaniem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym ma również działanie przeciwzapalne więc leczy toczącą się infekcję ucha, a nie tylko łagodzi ból i gorączkę.
Starannie oczyszczaj i walcz z zablokowanym nosem.
W tym celu możesz stosować leki obkurczające błonę śluzową nosa i trąbki słuchowej, np. w postaci kropli do nosa z ksylometazoliną lub oksymetazoliną (np. Nasivin, Sudafed HA, Otrivin).
Możesz zastosować miejscowe krople do uszu.
Krople takie maja w swoim składzie steryd i antybiotyki działające miejscowo, np. Dicortineff, Cetraxal plus lub inne. Postępowanie to nie jest do końca uznane za konieczne, jednak wielu laryngologów (i ja również) z dobrym efektem je stosuje.
W myśl powyższej zasady “czujnego wyczekiwania” u dzieci powyżej 1 r.ż. można podjąć próbę leczenia objawowego w oparciu o Ibuprofen, preparat odblokowujący nos oraz miejscowe krople uszne przez 2-3 doby.
Większość infekcji z powodzeniem poddaje się temu leczeniu i stosowanie antybiotyków na tym etapie nie jest konieczne.
Kiedy antybiotyk jest konieczny?
Jeśli po 2-3 dobach leczenia objawowego w myśl “czujnego wyczekiwania” stan dziecka nie ulegnie poprawie- wskazana jest kontrola pediatryczna i często konieczne jest już włączenie antybiotykoterapii.
Do nadkażenia bakteryjnego najczęściej dochodzi bowiem między 3. a 5. dniem od początku trwania infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych.
Są też przypadki OZUŚ, których zasada “czujnego wyczekiwania” nie dotyczy i wskazane jest natychmiastowe rozpoczęcie antybiotykoterapii:
wiek dziecka poniżej 6 m.ż.;
dziecko z wysoką gorączką (> 39˚C) i silnymi dolegliwościami bólowymi lub wymiotami;
dziecko poniżej 2. r.ż. z obustronnym zapaleniem ucha środkowego;
dziecko z wyciekiem z ucha środkowego;
dziecko z zespołem Downa lub zaburzeniami odporności.
Antybiotykiem pierwszego rzutu w leczeniu OZUŚ jest amoksycylina podawana doustnie w dużych dawkach.
Zalecany czas leczenia antybiotykiem to 5 dni u dzieci powyżej 2. r.ż. oraz 10 dni u dzieci młodszych.
Kiedy do laryngologa?
Najczęściej niepowikłane zapalenie ucha środkowego z powodzeniem leczą pediatrzy.
Wskazaniem do konsultacji laryngologicznej jest niepowodzenie leczenia wg. aktualnie obowiązujących wytycznych, nawrotowe zapalenie ucha środkowego, utrzymujący się powyżej 7 dni wyciek z ucha, czy towarzyszący infekcji niedosłuch.
Czasami konieczna jest specjalistyczna interwencja laryngologiczna w postaci wykonania drenażu wentylacyjnego. Polega on na umieszczeniu w błonach bębenkowych małych drenów.
Wykonuje się go w przypadku nawracającego OZUŚ, a także w wysiękowym zapaleniu ucha, które trwa co najmniej 3 miesiące, z towarzyszącym niedosłuchem typu przewodzeniowego przekraczającym 25 dB. Do zabiegu kwalifikuje dziecko laryngolog.
Czy możesz jakoś zapobiec zachorowaniu?
Drogi Rodzicu, bardzo często pytasz się mnie, czy możesz jakoś zapobiec kolejnej infekcji usznej swojego dziecka. Jak wspomniałam już powyżej, na wiele czynników nie mamy niestety wpływu (jak np. budowa anatomiczna dziecka).
Jednak na pewne czynniki możesz mieć realny wpływ:
Karm piersią.
W badaniach wykazano, że karmienie piersią do minimum 6. m.ż. zmniejsza ryzyko infekcji uszu u dzieci do 2. r.ż.
Zaszczep dziecko, w szczególności przeciwko pneumokokom.
Najczęstszym bakteryjnym czynnikiem etiologicznym OZUŚ są właśnie pneumokoki. Odpowiadają one za 30-50% przypadków choroby.
Ogranicz stosowanie smoczka.
Badania potwierdzają, że długotrwałe stosowanie przez dziecko smoczka zwiększa ryzyko OZUŚ.
Nie narażaj dziecka na dym tytoniowy.
Ekspozycja na dym tytoniowy (nawet zapach tytoniu na ubraniu rodzica) jest znanym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi OZUŚ.
Szybko reaguj w przypadku pierwszych objawów infekcji kataralnej.
Jak wspomniałam powyżej, często zapalenie ucha poprzedzone jest właśnie katarem. Katar upośledza drożność trąbki słuchowej, a stąd już krótka droga do OZUŚ.
Staraj się ograniczyć ekspozycję dziecka na infekcje.
Świadoma jestem, że nie każdy może pozwolić sobie na rezygnację ze żłobka czy przedszkola, jednak czasem jest to jedyne wyjście (w szczególności kiedy dziecko przebyło już kilka OZUŚ w danym sezonie). Przeczekanie jednego okresu infekcyjnego poza tak dużym skupiskiem dzieci często naprawdę działa uzdrawiająco.
Przy nawrotowych OZUŚ koniecznie udaj się na konsultację do laryngologa.
Czasem działania zmierzające do zmniejszenia przerośniętego III migdałka redukują nawrotowe UZUŚ. Czasem konieczne jest założenie drenów wentylacyjnych.
Drogi Rodzicu, mam nadzieję, że powyższy post pozwolił Ci zrozumieć czym jest OZUŚ, czyli ostre zapalenie ucha środkowego.
Jeśli infekcja ta dotknęła już Twoje dziecko, możesz teraz bardziej świadomie reagować, by zapobiec kolejnemu zachorowaniu. Jeśli nie miałeś z nią dotychczas do czynienia, życzę Ci, by wiedza ta nie przydała się Tobie w praktyce… choć statystyki pokazują, że- lepiej być przygotowanym.
już teraz zapraszam do śledzenia moich kolejnych postów.
Zachęcam też do pozostawiania komentarzy.
Jeśli macie jakieś pomysły, sugestie co do kolejnych postów- piszcie śmiało:)
* Treści zawarte w blogu mają funkcję edukacyjną i nie mogą zastąpić osobistego kontaktu z lekarzem.